قاعده عقلی اهم و مهمقاعده عقلی اهم و مهم، این قاعده عقلی یکی از اصول کلیدی در فقه اسلامی و ابزاری کارآمد در دست مجتهدین است. براساس آن، چه بسا کاری که واجب است، حرام یا کاری که حرام است، واجب می‌شود. ۱ - تقریر قاعده اهم و مهمقاعده عقلی اهم و مهم و نقش آن را در استنباطات احکام و اجتهاد دینی به این صورت است که: اصل یا قاعده اهم و مهم، یکی از اصول و قواعد عقلی است و اگر در منابع نقلی نیز به آن تصریح یا اشاره شده است، جنبه ارشادی دارد نه تعبدی و مولوی. این قاعده عقلی یکی از اصول کلیدی در فقه اسلامی و ابزاری کارآمد در دست مجتهدین است. براساس آن، چه بسا کاری که واجب است، حرام یا کاری که حرام است، واجب می‌شود. قاعده اهم مهم مربوط به موارد تزاحم ملاکات احکام در مقام عمل به آن‌هاست، یعنی مکلف نمی‌تواند به دو حکم شرعی اهم و مهم عمل کند و تنها بر انجام یکی از آن دو قادر است. در این جا باید به اهم عمل کند و مهم را فرو بگذارد. از باب مثال اگر نجات‌دادن جان فردی که در حال غرق‌شدن یا سوختن یا خطر دیگری است، جز با تصرف در مال دیگران بدون اذن و رضایت مالک امکان ندارد، تصرف مزبور که در شرایط عادی حرام است، در فرض مزبور مباح و بلکه واجب می‌شود. همین گونه است لمس‌کردن بدن زن نامحرم توسط مرد در صورتی که نجات جان او از خطر متوقف بر آن باشد. تشریح بدن مسلمان برای کشف علت بیماری خاصی و نجات بیماران از خطر مرگ و بیماری یا جلوگیری از آن در صورتی که از راه تشریح بدن غیرمسلمان غرض مزبور قابل تحصیل نباشد، فداکردن مصلحت فرد برای مصلحت عموم، مثال‌های دیگری از قاعده اهم و مهم و نقش آن در اجتهاد اسلامی است. [۱]
مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، ج۱، ص۲۱.
؛ [۲]
مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، ص۱۳۹.
عقل در مواردی مناطات و علل احکام را کشف می‌کند و آن علل گاهی تغییر می‌کند. در این جا عقل کار خودش را انجام می‌دهد و شرع نیز با آن هماهنگ است. این یکی از چیزهایی است که تکلیف فقیه را با مقتضیات زمان مشخص می‌کند و آن جا که مصالح بشریت تغییر می‌کند و چیزی را ایجاب می‌نماید، دست فقیه را باز می‌کند. [۳]
مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، ج۲، ص۳۹.
حجیت شرعی عقل و سندیت آن در کشف احکام شرعی یکی از اسباب پیروزی‌های فقه اسلامی در ادوار گذشته است. [۴]
مطهری، مرتضی، پانزده گفتار، ص۵۳.
مبتنی‌بودن احکام اسلامی به یک سلسله مصالح و مفاسد به اصطلاح زمینی، یعنی مربوط به انسان که در دسترس کشف عقل و علم بشر است امکان زیادی به مجتهد می‌دهد که به حکم خود اسلام، در شرایط مختلف زمانی و مکانی فتواهای مختلف بدهد و در واقع کشف کند که چیزی در یک زمان حلال است و در یک زمان حرام. در یک زمان واجب است و در یک زمان مستحب. [۵]
مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، ج۲، ص۳۱.
۲ - پانویس
۳ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «قاعده عقلی اهم و مهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۳. رده‌های این صفحه : مقالات پژوهه
|